Баланы тілдік- танымдық дамытуда пәндік дамытушы ортаның маңызы.

Баланы тілдік- танымдық дамытуда пәндік  дамытушы ортаның маңызы.

         Танымдық - сөздік бағыты әр сәби тұлғасының толық даму негізі ретінде қарастырылуы мүмкін.Тіл сөйлесудің жүргізуші құралы ретінде бала әрекетінің барлық түрін сүйемелдейді. Тіл сапасы, ойында, оқу қызметінде, суретті ойластыру мен талдауда, серуендегі бақылауда, көріністі талдағанда және т.б. қолдана алу біліктілігі бала әрекеті, оның құрдастармен қабылдануы, беделі мен бала қоғамындағы бедел жағдайына байланысты.Тіл әрекеті танымсыз, баланың айналадағы әлемді игерусіз мүмкін емес.

Баланың толық танымдық - сөздік дамуы үшін бір жағдайы МДМ дамытушылық

пәндік - кеңестік ортамен қамтамасыздандыруды қарастырады.

. Осы ортада топ балаларының белсенді танымдық-шығармашылық әрекетін қосуға болады.

МДМ сөздік дамытушылық ортаның негізгі құрамы ретінде келесілерді белгілеуге болады:

· Педагог тілі

· Бала тілінің жан - жақты тәсіл мен әдістер

· Әр топқа арнайы құрал - жабдықтар

Тілдік дамытушылық ортаның маңызы сауатты педагог тілі болып табылады, өйткені педагог баланың тіл мәдениетін салады, бала әрекетінің тіл мәдениетінің негізін қалыптастырады, оларды ауызша айту мәдениетіне қатыстырады және т.б. тіл дамуынаң жан - жағына зор әсерін тигізеді. Педагог тілі білім беру және тәрбиелік бағыты бар. Педагог тілінің сапасы: дұрыстық, дәлдік, логикалық, тазалық, мәнерлік.

Мектепке дейінгі ұйымда оқу - тәрбие жұмысының басты шарты – пәндік дамыту ортасын құру болып табылады.  Пәндік дамыту ортасы- деп пайдалы ұйымдастырылған, әртүрлі материалдармен толықтырылған, арнайы жабдықталған жайлы жағдай деп түсіну керек. Мұндай ортада барлық топ балаларын танымдық шығармашылық іс - әрекетке бір уақытта белсенді араластыруға болады. Ортаны құрудың анықтаушы сәті педагогикалық пікір, мақсат болып табылады. Бұл мақсатқа жету таңдаған білім беру бағдарламасын іске асыру арқылы жүзеге асырылады.
Дамыту ортасын құра отырып, біз топтардағы балалардың ерекшеліктерін ескереміз. Жасы, даму деңгейі, білімділігі, қызығушылығы, қабілеті, құрамы т. б.
Пәндік дамыту ортасын ұйымдастыруға қойылатын талаптар:
1) Әрбір жас ерекшелігіндегі топтарда өз бетімен мақсатқа бағытталған белсенді іс - әрекетке жағдай жасалған (ойын, бейнелеу, сахналау)
2) Даму ортасындағы пәндердің жан-жақтылығы, топтың ішінде қажетті балаларға оның дамуына қажетті ықпал ететін материалдар ғана болуы тиіс.
3) Ұлдар мен қыздардың қызығушылығына сәйкес даму ортасы мазмұнды құрылған.
4) Дамыту ортасындағы пәндерін орналастыру және ұйымдастыру балалардың қажеттілігі мен жас ерекшеліктеріне сәйкестендірілген. Мектеп жасына дейінгі баланың негізгі үш қажеттілігі бар. Қозғалыста, қарым - қатынаста, танымдық.
5) Барлық жас ерекшелігіндегі топтарда демалуға жайлы орындар белгіленген.

Мектепке дейінгі ұйымдардағы заттық – дамытушылық орта белгілі талаптарға жауап береді: бұл бәрінен бұрын баламен тақырыпқа, ойын желісіне, сол немесе басқа ойыншықтарға, ойынның орны мен мерзіміне еркін жету. Балабақша топтарында заттық – дамытушылық ортаны ұйымдастыру кезінде күрделі, көп жоспарлы және жоғары шығармашылық әрекет қажет. Заттық – дамытушы ортаны құру кезінде келесідей қағидаттарды басшылыққа алу қажет:

• Ортаның жартылай функционалдығы: заттық - дамытушы орта көптеген мүмкіндіктерді ашып, тәрбиелеу - білім беру үдерісінің барлық құраушыларын қамтамасыз етуі тиіс, осы мағынада көпфункционалды болуы тиіс;
• Ортаның жартылай функционалдығымен байланысты оның түрленуі бұл жағдай бойынша бірінші орынға кеңістіктің қандай да бір функциясын шығаруға мүмкіндік беретін өзгеру мүмкіндігі;
• Кеңістікті икемді және вариативті қолдану қажет. Орта баланың қызығушылықтары мен қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналуы тиіс.
• Топтың заттық – дамытушы ортасы балалардың жас ерекшеліктерін, оқу кезеңі мен білім беру бағдарламасына байланысты ауысуы тиіс.

Балалардың өз бетімен іс-әрекетін дұрыс ұйымдастыру үшін төмендегілердің болуын қарастыратын дамытушы-заттық ортаны құру қажет.

Заттық – дамытушы ортаға -   өнімді іс-әрекеттерге арналған материал,заманауи ойыншықтар, дамытушы ойындар,дидактикалық және көрнекі материалдар,

шығармашылық іс-әрекет үшін атрибуттар, оқшаулану зонасы, табиғат бұрышы,

эксперимент жасау бұрышы, ойын зонасы, спорт құралдары мен жабдықтары жатады.

         Заттық-дамытушы орта тәрбиеленушілердің жас ерекшеліктеріне, оқу кезеңі және педагогтармен іске асырылатын бағдарламаға байланысты өзгеру керектігін естен шығармау қажет.Дамытушы ортаны құрган жағдайда келесі ережелерді есте сақтау қажет:

1.Орта білім беру, дамытушы, тәрбиелеуші, ынталандырушы, ұйымдастырушы,

коммуникативтік функциясын атқаруы тиіс. Заттық- дамытушы ортаның топтасуы балалардың жан-жақты дамуын қамтамасыз етуі қажет, білім беру үдерісінің бір тұтастылық қағидатына сай келуі тиіс;2. Кеңістікті икемді және вариативті қолдану қажет. Орта баланың қызығушылықтары мен қажеттіліктерін қанағаттандыруға

арналуы тиіс;3. Заттардың формасы мен дизайны балалардың қауіпсіздігіне және жасына бағдарлануы тиіс;4. Декор элементтері оңай ауысуы тиіс;5. Әрбір топта балалардың эксперименттік іс-әрекеттеріне арналған орынды қарастыруы қажет;6. Топтық кеңістікте заттық ортаны ұйымдастыра отырып, психикалық даму заңдылықтарын, олардың денсаулық көрсеткіштерін, психофизиологиялық және коммуникативтік ерекшеліктерін, жалпы және сөйлеуінің даму деңгейін, сонымен қатар, эмоционалдық-қажеттілік саласының көрсеткіштерін ескеру қажет;7. Түс палитрасы жылы, пастельдітүстерде болуы тиіс;8. Топтық бөлмеде дамытушы кеңістікті құру кезінде ойынның басты рөлін ескеру қажет;9. Топтың заттық-дамытушы ортасы балалардың жас ерекшеліктерін, оқу кезеңі мен білім беру бағдарламасына байланысты ауысуы тиіс.

Балалардың өз бетімен іс-әрекетін дұрыс ұйымдастыру үшін төмендегілердің болуын қарастыратын дамытушы ортаны құру қажет.-      ойын зонасы;-      оқшаулану зонасы;-      заманауи ойыншықтар;-      дамытушы ойындар;-      дидактикалық  және көрнекі материалдар;-      өнімді іс-әрекеттерге арналған материал;-      шығармашылық іс-әрекет үшін атрибуттар;-      эксперимент жасау бұрышы;-      табиғат бұрышы;-      логопедиялық бұрыш;-      фонотека, видеотека;-      спорт құралдары мен жабдықтары және т.б. Ерте жастағы екінші топта заттық-даму ортаны ұйымдастыру (1 жастан 3жасқа дейін): Ойын бөлмесі үстелмен, ірі жиһазбен толып тұрмауы тиіс. Қабырғадағы суреттердің тақырыбы өзгертіледі: олар қандай-да бір сюжет көрсетуі мүмкін. Бастысы, сурет сюжеті балаға түсінікті болуы тиіс,сурет ересек адамның түсіндірілуімен, салыстырмалармен қарастырылуы  және көрінетіндей орналасуы тиіс. Мысалы, бала өмірінен көрініс немесе ағымдағы жыл мезгіліне сәйкес келетін пейзаж.Ерте жаста жетекші әрекеттер сюжеттік-рөлдік ойындар болып табылады. Бұл жаста орта көлемді ойыншықтардың бәрі сәбиді қоршаған кеңістікті әрқалай пайдалануға, ашық әрі мазмұнды сюжет құруға мүмкіндік береді.

Мектепке дейінгі баланың жеке басын және танымдық процестерін дамыту, қарым-қатынас дағдыларын  және тұтастай алғанда айналадағы әлеммен өзара іс-қимылын қалыптастыру баланың даму ортасын ұйымдастырумен тығыз байланысты.

Заттық әлем балаға белсенді және жан-жақты әрекеттерде қажеттіліктерін іске асыруын қамтамасызетуі тиіс.

         Заттық-кеңістіктік дамытушы орта баланың құрдастармен және педагогтармен эмоционалдық-тәжірибелік өзара әрекеттестік тәжірибесін байытуға,белсенді танымдық әрекеттерге топтағы барлық балаларды тартуға мүмкіндік береді.Орта дербестікті, бастамалықты дамытуды ынталандырады, онда балалар өз қабілеттерін жүзеге асырады. 

Тәрбиеші Б. Кадырова